Mentalisten en cold reading
Door Monique Spangenberg
Januari 2009
Op deze pagina:
Sceptici en mentalisten
Wat is cold reading?
Forer's beroemde demonstratie
Paragnosten, waarzeggers en het Forer-effect
Het Forer-effect of Barnum-opmerkingen
Shotgunning - schieten tot je raakt
De regenboogtechniek
Koud lezen, intuitie of helderziendheid
In Punch Magazine stond ooit een cartoon van een waarzegster
die verschrikt in een glazen bol kijkt en tegen haar cliënt zegt:
“Meneer, ik zie dat u later dit jaar te grazen wordt genomen
door een oplichter waarnaast ik een heilige ben!”
Sceptici en mentalisten
Doorgewinterde sceptici geloven dat een mens zijn fysieke lichaam is
en dat bewustzijn het product is van zijn hersenen.
Vanuit dat perspectief is het volkomen logisch om te veronderstellen
dat er na de dood van het fysieke lichaam ook geen bewustzijn meer kan bestaan.
De dood is dan het einde.
Een medium of paragnost die een gesprek gaat voeren met wijlen Ome Joris of tante Bep
is dan per definitie een oplichter. Dergelijke oplichters worden onderverdeeld in twee groepen.
Er is een groep die zijn omgeving oplicht om aandacht te krijgen
of om anderen geld uit de zak te kloppen.
Er is ook een groep die serieus gelooft in contact te staan met gene zijde
en dus aan wanen of hallucinaties moet lijden; aan een vorm van zelfbedrog.
De argumenten van klassieke sceptici worden tegenwoordig ondersteund
door de verrichtingen van mentalisten – een groep entertainers en illusionisten.
Zij beheersen namelijk ook zogeheten cold reading technieken.
Wie koude lezingtechnieken beheerst, kan zonder voorkennis
over iemand die hij zojuist heeft ontmoet, hele rake opmerkingen maken.
Zo raak, dat men aan de lezer helderziendheid toeschrijft.
Activiteiten van paragnosten, mediums, kaartleggers, numerologen, astrologen en zo meer
worden door sceptici en mentalisten in het geheel toegeschreven aan cold reading.
Wat is cold reading?
Het is een bekend gegeven dat mensen via hun dagbewustzijn
maar over een klein deel van de informatie kunnen beschikken,
die in hun lichaam, energieveld en wezen aanwezig is.
Anders gezegd, de inhoud van ons onderbewuste en onbewuste
is veel en veel groter dan de inhoud van ons actieve dagbewustzijn.
Een mens functioneert grotendeels op de automatische piloot,
op allerlei programmeringen waar hij zich nauwelijks of geheel niet van bewust hoeft te zijn.
We hebben het dan bijvoorbeeld over instinctieve reflexen, territoriumgedrag,
chemische, hormonale, emotionele of mentale reacties op impulsen uit de omgeving.
Waarom neem je een bepaalde lichaamshouding aan?
Hoe heb jij ‘jouw’ meningen en gedachtepatronen ontwikkeld?
Hoe neem je de wereld om je heen waar?
Mensen blijken nogal wat fratsen uit te halen om zin en betekenis te kunnen geven
aan al die elektrische, magnetische en elektromagnetische signalen
die continu door zijn lichamen heen gaan en op hem af komen.
Een bewust getraind cold reader, maar ook een onbewuste cold reader,
is in staat signalen uit de lichaamstaal van mensen te lezen.
Veel keuzes die we maken zijn voorgeprogrammeerd.
De kleren die we uitzoeken, onze haardracht, make up,
de mate waarin we ons met ons geslacht identificeren,
onze stem en ons taalgebruik, de manier waarop we ons bewegen,
onze oogopslag – het zijn eigenlijk allemaal talen
die hun eigen boodschappen door kunnen geven aan de oplettende ontvanger.
De cold reader spreekt een of meerdere van die talen, bewust of onbewust.
Zelfs een matig intelligente cold reader zou tot conclusies kunnen komen,
die voor de gemiddelde onbewuste sukkel wonderbaarlijk en verbazingwekkend zijn.
Forer’s beroemde demonstratie
Deze test werd al in 1948 door de psycholoog Bertram Forer uitgevoerd.
Hij nam zijn studenten een persoonlijkheidstest af
en overhandigde hen later allemaal een unieke analyse van hun persoonlijkheid.
Hij vroeg hen om die met een cijfer te waarderen:
0 = ‘hier herken ik mezelf helemaal niet in’;
tot 5 = ‘dit is een excellente analyse van mijn persoonlijkheid’.
De studenten waardeerden hun ‘unieke analyse’ met een gemiddelde van 4.26.
Pas daarna kregen de studenten te horen,
dat ze allemaal dezelfde persoonlijkheidsanalyse hadden ontvangen!
Dit was de tekst:
“Je hebt er behoefte aan dat andere mensen je aardig vinden en bewonderen,
maar je bent wel kritisch naar jezelf toe. Je hebt een paar zwakheden in je persoonlijkheid,
maar je bent meestal in staat om die te compenseren.
Je beschikt over heel wat verborgen talent dat je nog niet in je voordeel hebt leren gebruiken.
Hoewel je beheerst lijkt en jezelf goed in de hand kunt houden,
kan je je soms wat zorgen maken of onzeker zijn.
Je vraagt je wel eens serieus af of je de juiste beslissing hebt genomen of juist hebt gehandeld.
Je houdt wel van wat verandering en afwisseling
en je wordt ontevreden als je je ingesloten voelt door beperkingen of begrenzingen.
Je ben trots op de onafhankelijke mening die je kunt vormen,
en je neemt wat anderen zeggen niet zo maar zonder slag of stoot aan.
Maar je hebt wel ontdekt dat je beter niet al te eerlijk en open naar anderen kunt zijn.
Soms ben je naar buiten gericht, innemend en sociaal,
maar soms zonder je je liever af en kijk je de kat uit de boom.
Een aantal van je toekomstdromen zijn niet erg realistisch.”
Forer heeft deze tekst samengesteld door passages uit horoscopen te kopiëren,
van allerlei sterrenbeelden door elkaar.
Paragnosten, waarzeggers en het ‘Forer-effect’
Sinds ik mijn eigen helderziende waarnemingen ben gaan onderzoeken – die begonnen in 1997 –
heb ik veel helderzienden ontmoet. Zo heb ik in de loop der jaren in mijn praktijk
nogal wat mensen aangetrokken, die ook zin probeerden te geven aan de beelden die ze zagen,
hun gevoeligheid, helderhorendheid, astraal zicht en vormen van direct weten.
Ik herinner me nog goed dat ik voor de eerste keer een paranormale beurs bezocht.
Toen was ik zo naïef om te veronderstellen, dat daar heel veel mensen moesten rondlopen
die net als ik auravelden zagen en die mij konden vertellen wat het was dat ik zag.
Maar hoe meer mensen ik sprak, hoe vaker ik te horen kreeg:
‘O, maar ik zie niet echt aura’s hoor. Ik ben gewoon gevoelig. Ik weet dingen .’
Of: ‘Ik zie dingen voor mijn geestesoog, niet echt om mensen heen.’
Of: ‘Ik weet ook niet hoe het werkt, maar ik weet altijd meteen van alles over mensen.’
Begrijp me goed, ik weet dat er andere dimensies bestaan omdat ik er soms rechtstreeks in kan kijken.
Ik behoor dus niet tot de sceptici en mentalisten die beweren dat er niets te vinden is
aan de andere kant van sluier, of dat er helemaal geen sluier of helderziende waarnemingen bestaan.
Maar ik ben wel heel vaak getuige geweest van het Forer-effect bij paragnosten en helderzienden.
Het Forer-effect of Barnum-opmerkingen
Zo kon ik mij echt ergeren aan uitspraken als:
Ik zie dat u een kruising nadert en dat u een keus moet maken.
U moet besluiten welke kant u op gaat met uw leven.
Dat klinkt allemaal heel indrukwekkend en dramatisch,
maar wanneer iemand een paragnost gaat bezoeken dan zit die persoon meestal met een probleem.
Dit is typisch zo’n zin die je tegen iedereen zou kunnen zeggen.
U bent in een vorig leven gebeten door een hond.
O, zegt de cliënt, die erg zenuwachtig en onzeker overkomt, ik ben inderdaad bang voor honden.
Ja, dat komt omdat u in een vorig leven door een hond bent gebeten.
U bent toen aan die verwonding overleden.
Wow, dramatisch tot en met en het maakt veel indruk.
Deze heb ik ook vaak gehoord:
U hebt een sterk gevoel voor rechtvaardigheid.
Als u onrechtvaardig wordt behandeld – daar kunt u slecht tegen. Dan voelt u zich zo .. zo ..
En dan is de cliënt het al roerend met het medium eens en begint zelf van alles aan te vullen.
In Amerika noemt men dit soort opmerkingen die bijna altijd raak zijn ‘Barnum statements’
- Barnum opmerkingen, naar Phineas Barnum, de eerste Amerikaan die in de negentiende eeuw
miljonair werd in de showbusiness.
De opmerking there’s a sucker born every minute
(elke minuut wordt er weer een goedgelovige sukkel geboren)
wordt aan hem toegeschreven; of hij dat ooit gezegd heeft doet er weinig toe.
In wezen was hij een zakenman die er geen enkele moeite mee had
om met overdreven sensationele beloften publiek te lokken,
maar hij vond wel dat ze waar voor hun geld moesten krijgen.
Hij zette zich erg af tegen de mediums uit zijn tijd
die met hun nietszeggende gemeenplaatsen mensen geld uit de zak klopten;
mensen die contact zochten met overleden dierbaren.
Zo loofde hij ooit een grote beloning uit aan het medium dat kon bewijzen
dat ze inderdaad met de doden kon spreken.
Die beloning is vanzelfsprekend nooit uitgekeerd.
Shotgunning – schieten tot je raakt
Behalve Barnum-opmerkingen maken kan een medium ook wat schoten lossen,
net zo lang tot het raak is.
Deze opmerkingen kunnen soms gedetailleerd en specifiek lijken,
maar de kans dat je iemand in het publiek aantreft
op wie het van toepassing kan zijn is heel groot.
Zo kan het medium mompelen:
‘Er staat hier iemand bij me die aan hartproblemen is overleden ..
hij heeft een hartaanval gehad, geloof ik .. en hij heeft een dochter waar hij erg veel van houdt,
die zit hier in de zaal…’
Als er iemand begint te snikken dan is het duidelijk: raak.
Zo heb ik op een paranormale beurs een paragnost aan het werk gezien,
die een schattig klein wit konijntje zag rondlopen.
Wie heeft er vroeger een wit konijntje gehad?
Nou, er waren meerdere gegadigden.
De paragnost sloot zijn ogen alsof hij zich beter wilde concentreren,
maar zo kon je ook niet zien wie van de voormalige konijnenbezitters werd aangesproken.
In het algemeen zei hij: “Uw konijntje is nog steeds bij u hoor mevrouw.”
Wie schetst mijn verbazing toen ik iemand sprak die dezelfde paragnost
op een andere beurs aan het werk had gezien?
Ook daar huppelde dat witte konijntje weer rond in het publiek!
Deze man had vast een speciale gevoeligheid voor kleine knaagdiertjes.
De regenboogtechniek
Karl Popper, een van de grootste wetenschapsfilosofen van de vorig eeuw,
heeft gezegd dat een wetenschappelijke theorie pas waarde heeft
wanneer hij zou kunnen worden weerlegd.
Als je een opmerking maakt die in alle gevallen waar zou kunnen zijn,
dan zeg je in feite helemaal niets. Een hoop woorden zonder inhoud.
De regenboogtechniek bestaat eruit dat je het hele spectrum aan mogelijkheden dekt
met je opmerking of theorie. Met andere woorden, je schiet altijd raak.
Je zegt bijvoorbeeld tegen iemand dat hij van nature een vriendelijk en aangenaam persoon is,
maar als men iets doet om hem kwaad te maken of hem zeer onjuist behandelt,
dan kan hij behoorlijk van slag zijn en misschien zelfs wel agressief worden.
Eén schot, altijd raak.
In de psychologie zijn er ook van die nietszeggende waardeloze theorieën.
Zo zou een man wiens vader alcoholist was, zelf ook aan de drank kunnen gaan
en dat zou dan door zijn vader komen.
Hij kan echter ook besluiten geen druppel alcohol aan te raken
en mensen uit zijn vriendenkring te weren die overmatig alcohol gebruiken.
Ook dat gedrag zou worden veroorzaakt door het feit dat zijn vader alcoholist was.
Dit zijn volgens Popper dus wetenschappelijke theorieën van niks.
Als het gegeven (vader is alcoholist) tot tegengesteld gedrag in de zoon kan leiden,
dan heeft het alcoholisme van de vader geen enkele voorspellende waarde.
Een psycholoog die toch conclusies trekt over de gevolgen van het alcoholisme
van de vader levert dan een 'koud' kunstje.
Koud lezen, intuïtie of helderziendheid
Cold reading technieken spelen heel vaak een rol bij de verrichtingen van mediums en waarzeggers,
welke waarzegmethode ze ook gebruiken. Maar ook bijvoorbeeld psychologen, artsen, fysiotherapeuten,
vertegenwoordigers en zakenmensen kunnen er wat van.
Er zitten zwarte tovenaars tussen die donders goed weten wat ze aan het doen zijn,
maar ook velen die niet begrijpen of willen onderzoeken hoe hun eigen bewustzijn functioneert.
Er zijn veel meer onbewuste koude lezers dan bewuste.
Het zijn de robots met hun kunstmatige bewustzijn en duistere debunkers
die de mythe in stand houden dat cold reading alle soorten waarnemingen kan verklaren.
Het bestaan van onbelichaamd bewustzijn en andere werkelijkheidsgebieden is in die visie grote flauwekul.
De conclusie dat iets niet kan bestaan omdat men het zelf niet ervaart,
en dat wie het wel ervaart aan hallucinaties moet lijden
is een voorbeeld van de genoemde regenboogtechniek.
De mening van de sceptici kan nooit worden weerlegd.
Hun theorieën zijn dus vanuit wetenschappelijk oogpunt waardeloos.
Maar ik heb zo'n vermoeden dat deze constatering debunkers en sceptici volkomen
koud laat.
Valkuil: "Leven in het nu"
Home